Geregisseerde ruimten van Alexandra Leykauf bij Galerie Martin van Zomeren
18 September 2008
De wanden van de galerie aan de Prinsengracht hangen vol met foto’s. Een aantal is met behanglijm op de muur geplakt, anderen zijn ingelijst. Leykauf combineert, al dan niet bewerkte, bestaande afbeeldingen uit boeken en archieven met zelfgemaakte foto’s. Ze maakt fotogroeperingen die soms ook onderling met elkaar in verband lijken te staan. Aan de muur siert een gering aantal afbeeldingen van objecten, zoals een barokke spiegel. Het merendeel heeft een architecturaal onderwerp. Monumentale ruimten en gebouwen en bij nadere beschouwing vooral bioscoop-, theater- en concertzalen.
Oogbedriegers
Leykaufs werk zet mensen geregeld op het verkeerde been. Zo voorziet ze afbeeldingen van een extra laag door er een kunstwerk overheen te projecteren waarna ze het nieuw ontstane beeld fotografeert en maakt ze gebruik van trompe-l’oeil (oogbedrieger)- fotografie. Een voorbeeld daarvan in deze expositie is een prachtige foto van een gordijn waarop een theaterzaal is geprojecteerd. Ook haar gekozen perspectief lijkt iedere keer net even anders te zijn dan we in onze dagelijkse realiteit gewend zijn. De kunstwerken bestaan overwegend uit drie verschillende afbeeldingen. Deze samenstellingen zijn overigens niet vaststaand. Bij een volgende opstelling zou het geheel andere combinaties kunnen opleveren. In de foto’s ligt nergens specifiek de nadruk op, of het moet de ruimte an sich zijn. Bestaande ruimten en valse ruimten (in de vorm van de trompe-l’oeils). Onschuldige ruimten en beladen dramatische ruimten. Materiële ruimten en door Leykauf geënsceneerde immateriële ruimten die zich in het denken van de toeschouwer uitstrekken.
Terug naar driedimensionale ruimte
Tot voor kort verschenen al deze ruimten in tweedimensionale vorm. Het nieuwste werk van Leykauf echter, keert terug naar de derde dimensie. Het idee hierachter is het beste in stappen uit te leggen. Eerst was er een bioscoopzaal waar een foto van is gemaakt vanuit een extreem standpunt; van linksboven naar rechtsonder. Het perspectief was dwingend en zal, mede door de aanwezigheid van zware gordijnen, een enigszins dramatisch effect hebben gehad. In het nieuwste werk van Leykauf is dit dwingende en dramatische perspectief gematerialiseerd in een reliëf. Het reliëf is echter niet meer zo onschuldig als de ruimte van de bioscoopzaal in het begin. Het vooraf bepaalde perspectief forceert de toeschouwer om de kijkrichting van de fotograaf te volgen. Door de diepte- en schaduwwerking slaagt het reliëf hier nog beter in dan de foto.
Het is toepasselijk dat Leykauf niet voor een daadwerkelijke sculptuur heeft gekozen. Het reliëf is, hoewel het van beton lijkt te zijn, net als de foto’s gemaakt van papier, van papier-maché, en hangt eveneens aan de muur. Het is een dermate geslaagde voortgang van haar fotografische werk dat je even teleurgesteld bent dat er niet meer reliëfs te zien zijn. Na het werk even te hebben laten bezinken, realiseer je je echter dat het reliëf zijn grootste kracht, ondanks zijn esthetische waarde, toch haalt uit de conceptuele lading. Leykaufs idee van een gematerialiseerde kijkrichting, dat is waar het om draait.
Ruimtelijke concepten
Het bepalen van ruimte door het perspectief te forceren komt in een vergaand stadium tot uiting in het reliëf maar dit idee is ook in haar fotografie aanwezig. In dit medium wordt de ruimte echter niet door slechts perspectief bepaald maar tevens door context. Deze speelt een rol doordat verschillende contextloze foto’s (de context van de ruimte is op de foto immers niet meer aanwezig) zijn samengebracht waardoor nieuwe contexten worden gecreëerd.
Deze door de kunstenares geregisseerde en gecontextualiseerde ruimten strekken zich uit naar de immateriële ‘gedachteruimte’ van de toeschouwer. Het werk herbergt op deze manier een aaneenschakeling van betekenissen en belevingen van ruimte in zich.
De rol van het theater
Door de vele verwijzingen naar theater- en bioscoopzalen rijst de vraag wat het belang van dit type ruimte is voor het beeld. Regie lijkt hierbij het sleutelwoord. Leykauf regisseert de ruimte door perspectief en context te beïnvloeden waardoor het ‘verhaal’ zich voor de toeschouwer kan ontvouwen. Of zoals ze zelf zegt: ‘Ik speel met ruimtevlakken alsof het acteurs zijn’. Net zoals de bioscoop- en theaterzaal plaats biedt aan het filmdoek en het decor, zo dient de gefotografeerde ruimte van Leykauf als plek voor de imaginaire wereld van de toeschouwer.
Enige verdieping is vereist wanneer je meer wilt zien dan de eigenzinnige en sterke beelden, maar met wat inlevingsvermogen ben je verzekerd van een veelzijdig en bijzonder schouwspel, of beter gezegd gedachtespel. Het zal je blikveld verruimen.
Deze recensie verscheen op 18 september 2008 op 8weekly.nl