Nectar Art Projects

Mexico: Expected/Unexpected. Actuele allianties in de kunst

25 November 2009

In het licht van de hedendaagse globalisering wordt steeds vaker de vraag gesteld wat nu werkelijk ’s lands eigen is. Deze kwestie wordt niet in de laatste plaats op het terrein van de beeldende kunst onderzocht. Mexico: Expected/Unexpected draagt op succesvolle wijze bij aan de discussie rondom de, veelbesproken, identiteit van hedendaagse beeldende kunst. Bestaan er eigenlijk nog wel regiospecifieke kunstwerken of wordt de hedendaagse kunst zo langzamerhand bepaald door één allesomvattende internationale kunststroming?

Het antwoord op de vraag wat de culturele identiteit van een land bepaalt is steeds lastiger te geven. Is het werk van Francis Alÿs (1959, Antwerpen) Mexicaans omdat hij in Mexico woont? En in hoeverre is de kunst van Carlos Amorales (1970, Mexico Stad), die zowel aan de Rietveld Academie als de Rijksacademie studeerde, puur Mexicaans? Culturele identiteiten zijn uiterst hybride en zijn aan een constante verandering onderhevig. Waarom zouden we dan nog moeite doen om ze te benoemen, uit te kristalliseren en als zodanig tentoon te stellen?

Het is opvallend dat met name van kunst uit niet-westerse landen een andere, meer exotische of zelfs beeldbevestigende, stereotiepe invulling verwacht wordt. Ga maar na, wat verwacht jij van Mexicaanse kunst? Grote kans dat je aan doodshoofden, skeletten en misschien aan hergebruikt materiaal, felle kleuren en folklore denkt. Vreemd is dat niet. Het is wat Mexicaanse kunst kan zijn. Het Stedelijk Museum Schiedam heeft een speciale zolder aan de Mexicaanse dodencultus gewijd en Unión (2003) van Abraham Cruzvillegas (1968, Mexico Stad) appelleert rechtstreeks aan onze verwachting van kleur, folklore en materiaalhergebruik. Ook de prachtige, ingetogen foto’s van Maruch Sántiz Gómez (1975, Cruzton, Mexico)tonen ‘la mexicanidad’, oftewel het Mexicaanse, in de zin dat ze alledaagse voorwerpen en situaties verbeelden van een Mexicaanse inheemse stam, de Tzotzil.

De tentoonstelling toont echter ook een ander, wellicht onverwacht, beeld van de Mexicaanse kunst. Een beeld dat beter past bij de internationale wereldkunst van vandaag de dag. Wat bijvoorbeeld te denken van de tot cirkels geabstraheerde bomen, de Árbol Nuevo en Árbol Simétrico (2006) van Gabriel Orozco (1962, Jalapa, Mexico)? Abstracte bomen wekken eerder een associatie met het werk van Mondriaan op dan met iets typisch Mexicaans. Toch blijkt ook deze kunstenaar zichtbaar met zijn land van herkomst verbonden te zijn als we even verderop een foto zien van een tortilla op een smeulend vuurtje, Center of the Universe (1997). Damián Ortega (1967, Mexico Stad) zal veel bezoekers laten gniffelen bij zijn video Moby Dick (2004) waarin te zien is hoe zijn Volkswagen Kever ‘getemd’ wordt op de muziek van Led Zeppelin. Ook dit ogenschijnlijke on-Mexicaanse gegeven blijkt bij nader inzien toch meer met Mexico te maken te hebben dan verwacht.

Het gevaar van de tentoonstellingsopzet is dat alles wel onder mexicanidad kan worden geschaard omdat het nu eenmaal uit Mexico komt of door een Mexicaan is vervaardigd. Dit is echter niet wat de makers en de eigenaren van de kunstwerken, het verzamelaarsstel Isabel en Augustín Coppel, hebben bedoeld. Uit de tentoonstelling spreekt eerder het idee dat de tentoongestelde werken zowel door het globale of internationale als het lokale of nationale gevormd zijn. De invloed van het globale wordt duidelijk inzichtelijk gemaakt doordat de tentoonstelling ook veel niet-Mexicaanse kunst bevat. De kunstwerken van onder andere Gordon Matta-Clark (1943, New York), Ed Ruscha (1937, Omaha, VS) en John Baldessari (1932, National City, VS) onthullen de inspiratiebronnen van sommige Mexicaanse kunstenaars. Andere kunstwerken zoals die van Terence Koh (1977, Beijing) en Rivane Neuenschwander (1967, Belo Horizonte, Brazilië) vertonen meer toevallige inhoudelijke- of esthetische gelijkenissen met het werk van de Mexicaanse kunstenaars.

Isabel en Augustín Coppel begonnen in de jaren tachtig met het verzamelen van nog redelijk onbekende moderne Mexicaanse kunst. Langzamerhand maakten ze de stap naar hedendaagse internationale kunst. Leidraad bij de opbouw van de collectie was volgens Augustín de zoektocht naar talent en ware creativiteit. Kunst kopen als investering doet hij niet. Inmiddels telt de collectie 46 internationaal befaamde kunstenaars en ruim 1300 kunstwerken. De collectie steunt niet op één bepaald doel of idee. De familie Coppel beperkt zich liever niet in hun aankoopbeleid. De heterogeniteit van de huidige collectie herbergt een dusdanige veelheid aan verbanden, parallellen en inzichten zodat het steeds opnieuw zorgt voor eindeloze denksessies, ver- en bewondering.

Met een klein beetje aandacht zal opvallen dat bovengenoemde verbanden ook in Mexico: Expected/Unexpected besloten liggen en dat de samenhang tussen de werken onderling sterk is. De tentoonstelling is met uiterste zorg ingericht waardoor de werken elkaar optimaal versterken, aanvullen of nuanceren. Dit gebeurt vaak op oppervlakkige wijze en in uiterlijke vorm zoals de resonantie van de vogels van Graciela Iturbide (1942, Mexico Stad) in het werk van Carlos Amorales maar waarschijnlijk even zo vaak op een inhoudelijk of ideële (minder eenvoudig te doorgronden) manier zoals de terugkerende rol van ‘de boom’ in de werken van Marepe (1970, Bahia, Brazilië), die een berg papieren spiekbriefjes laat zien voor een biologietentamen over bomen, de reeds genoemde werken van Gabriel Orozco en de video´s van Pedro Reyes (1972, Mexico Stad), die het transformatieproces van wapens naar scheppen laat zien en waarvan een onderdeel van het kunstwerk is dat er op de plaats van tentoonstelling een boom wordt geplant.

Een essentieel idee van de tentoonstellingsmakers is dat de toeschouwer zelf ontdekt wat de Mexicaanse identiteit is (of zou kunnen zijn). Om terug te komen op mijn eerder gestelde vraag: Ja het is het waard om op deze manier een culturele identiteit neer te zetten en ter discussie te stellen. Zie jezelf geconfronteerd met je eigen (voor)oordelen, probeer de verbanden te leggen en maak bovenal kennis met de rijke wereld van de hedendaagse Mexicaanse kunst.

Dit artikel verscheen op 28 november 2009 op de website van 8weekly.